Tourette-syndroom is een neurologische aandoening die wordt gekenmerkt door onvrijwillige, repetitieve bewegingen en geluiden, beter bekend als tics. De aandoening begint meestal in de kindertijd en varieert in ernst. Sommige mensen ervaren slechts lichte tics, terwijl anderen er dagelijks mee worstelen.
Naast de tics komt Tourette vaak samen met andere aandoeningen, zoals obsessief-compulsieve stoornis (OCD) en ADHD. Dit maakt de behandeling extra ingewikkeld. Medicatie helpt soms, maar heeft vaak bijwerkingen. Gedragstherapie werkt, maar niet voor iedereen. Daarom wordt gezocht naar nieuwe methoden, zoals hersenstimulatie.
Hoe werkt hersenstimulatie bij Tourette?
Hersenstimulatie is een geavanceerde techniek waarbij specifieke hersengebieden worden beïnvloed om neurologische symptomen te verminderen. Voor Tourette-syndroom worden momenteel twee methoden onderzocht: deep brain stimulation (DBS) en repetitieve transcraniële magnetische stimulatie (rTMS). Hoewel beide methoden gericht zijn op het verminderen van tics, werken ze op totaal verschillende manieren.
Deep brain stimulation (DBS): een hersenpacemaker
DBS is een chirurgische ingreep waarbij kleine elektroden diep in de hersenen worden geïmplanteerd, meestal in gebieden zoals de thalamus of het globus pallidus internus. Deze elektroden worden verbonden met een stimulatieapparaat, een soort ‘hersenpacemaker’, die onder de huid van de borst of buik wordt geplaatst. Dit apparaat zendt elektrische pulsen uit die de activiteit van overactieve hersengebieden reguleren.
DBS wordt al langer toegepast bij neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson en dystonie. Bij Tourette is het nog experimenteel, maar studies tonen aan dat het bij sommige mensen een aanzienlijke vermindering van tics kan opleveren. Omdat DBS een invasieve ingreep is, wordt het meestal alleen overwogen voor patiënten met zeer ernstige, therapieresistente Tourette. Een van de voordelen van DBS is dat de stimulatie-instellingen aangepast kunnen worden, waardoor artsen het effect op de symptomen kunnen finetunen. Nadelen zijn dat het risico op bijwerkingen, zoals infecties of stemmingsveranderingen, groter is dan bij niet-invasieve behandelingen.
Repetitieve transcraniële magnetische stimulatie (rTMS): hersenstimulatie zonder operatie
rTMS is een niet-invasieve techniek waarbij een spoel op de schedel wordt geplaatst die magnetische pulsen afgeeft. Deze pulsen genereren elektrische activiteit in specifieke hersengebieden, waardoor deze gestimuleerd of juist afgeremd kunnen worden. Dit proces gebeurt volledig buiten het lichaam, zonder operatie of implantaten.
rTMS wordt al veel gebruikt bij depressie en obsessief-compulsieve stoornis (OCD). Onderzoek naar rTMS bij Tourette is nog gaande, maar sommige studies laten zien dat het milde tot matige verbeteringen in tics kan geven. Vooral bij patiënten met Tourette én OCD lijkt rTMS effectief te zijn, omdat het de hersengebieden beïnvloedt die betrokken zijn bij dwanggedachten en impulscontrole.
Een voordeel van rTMS is dat het een relatief veilige en pijnloze procedure is, met minimale bijwerkingen zoals een lichte hoofdpijn na de sessie. Een nadeel is dat het effect per persoon sterk kan verschillen en dat langdurige resultaten nog niet goed zijn vastgesteld.
Wat zegt de wetenschap?
Uit een systematische review en meta-analyse blijkt dat DBS effectiever is dan rTMS bij het verminderen van tics. Studies tonen aan dat DBS een significante afname van tics veroorzaakt, terwijl de resultaten van rTMS wisselender zijn.
Interessant is dat rTMS wél een duidelijk effect lijkt te hebben op OCD-symptomen, die vaak samen met Tourette voorkomen. Dit suggereert dat rTMS nuttig kan zijn voor mensen die vooral last hebben van obsessieve gedachten en dwanghandelingen.
Toch is er ook kritiek. In sommige studies lijkt rTMS nauwelijks beter te werken dan een placebo-behandeling. Dit roept vragen op over de betrouwbaarheid van de methode. DBS daarentegen toont in meerdere studies een consistente verbetering.
Beide methoden hebben voor- en nadelen:
- DBS is ingrijpend en vereist een operatie. Het heeft risico’s, zoals infecties en stemmingsveranderingen. Maar als het werkt, kan het een groot verschil maken.
- rTMS is veel minder invasief en heeft minder bijwerkingen, maar het effect op tics is onzeker.
- DBS wordt vaak alleen overwogen bij ernstige gevallen waarbij andere behandelingen niet helpen. rTMS wordt vaker ingezet als een eerste, minder ingrijpende optie.
Wat betekent dit voor mensen met Tourette?
In Nederland en België is DBS voor Tourette nog geen standaardbehandeling, maar het wordt in enkele gespecialiseerde centra aangeboden. rTMS is breder beschikbaar, maar wordt meestal ingezet voor depressie of OCD, en minder vaak voor Tourette.
Voor wie ernstig last heeft van tics en bij wie medicatie en gedragstherapie niet helpen, kan hersenstimulatie een optie zijn. Maar de keuze tussen DBS en rTMS hangt af van de ernst van de klachten, de bijkomende problemen en de persoonlijke voorkeur van de patiënt.
Toekomstig onderzoek moet uitwijzen welke vorm van hersenstimulatie het beste werkt voor welke patiënten. Tot die tijd blijft het een kwestie van zorgvuldig afwegen en proberen wat het beste past bij de individuele situatie.
Samenvatting
- DBS lijkt effectiever dan rTMS bij het verminderen van tics.
- rTMS kan beter werken bij obsessief-compulsieve klachten.
- DBS is ingrijpend, maar kan een blijvend effect hebben.
- rTMS is minder invasief, maar de effectiviteit bij Tourette is nog onduidelijk.
- In Nederland en België is DBS nog geen standaardbehandeling, maar wel beschikbaar in gespecialiseerde centra.
Aloufi AK, Zahhar JA, Bader MW, et al. Tourette syndrome and brain stimulation therapy: a systematic review and meta-analysis of current evidence. Front Psychiatry. 2025;16:1478503. Published 2025 Feb 18. doi:10.3389/fpsyt.2025.1478503
