Stress is een veelvoorkomend probleem in ons dagelijks leven. We worden regelmatig geconfronteerd met uitdagende en overweldigende situaties die een enorme tol kunnen eisen. Maar wist je dat dieren, zoals insecten en vogels, zich ook bezighouden met stressmanagement? Ze vertonen zelfverzorgings- en reinigingsgedrag als een manier om met stressoren om te gaan. Interessant genoeg kan dit reinigingsgedrag ook voordelen hebben als copingmechanisme voor mensen die worden blootgesteld aan stressvolle situaties.
Recent onderzoek heeft aangetoond dat schoonmaken, zowel daadwerkelijk als in simulatie, de effecten van stressoren kan verminderen. Dit was zelfs het geval wanneer de stressoren geen verband hielden met vuil, bacteriën en ziekte, zoals de onderzoekers uitleggen in hun artikel dat werd gepubliceerd in het mei 2023-nummer van het tijdschrift Social Psychological and Personality Science.
Om het reinigen als stress-copingstrategie te onderzoeken, voerden de onderzoekers verschillende studies uit. In de eerste studies, 1A en 1B, keken in totaal 1.161 deelnemers uit het Verenigd Koninkrijk (714 vrouwen; gemiddeld 38 jaar oud) naar een angst-opwekkende video. Deze video toonde een nerveuze bungeejumper die zich klaarmaakte om te springen.
Deelnemers in de controlegroep keken vervolgens naar een emotioneel neutrale clip, bijvoorbeeld over het pellen van een ei of het tekenen van een cirkel. Deelnemers in de experimentele groep keken echter naar een video over handen wassen. Na het kijken van de video’s vulden alle deelnemers vragenlijsten in over hun gevoelens.
Een vervolgstudie, 1C genaamd, werd uitgevoerd met 1.377 Amerikaanse deelnemers en volgde hetzelfde ontwerp als de eerdere studies. Na de angst-opwekkende taak kregen deelnemers in de experimentele groepen willekeurig de opdracht om een van twee instructies te lezen: de “aanrakingsconditie” waarin ze zich moesten voorstellen dat ze hun armen, gezicht, nek en haar aanraakten, of de “schoonmaakconditie” waarin ze zich moesten voorstellen dat ze hun armen, gezicht, nek en haar grondig reinigden met water. Vervolgens werden dezelfde vragenlijsten afgenomen als in het eerdere onderzoek.
In een andere studie, studie 2, namen 74 Canadezen deel. Deze studie omvatte een uitgebreide procedure. Na aankomst in het laboratorium werden fysiologische metingen afgenomen, die gedurende het experiment herhaaldelijk werden uitgevoerd. Daarna werden psychologische metingen (zoals zelfwaardering en locus of control) afgenomen.
Vervolgens werd de aangepaste Trier Social Stress Test (TSST) uitgevoerd. Deze taak is ontworpen om stress op te wekken en omvat het geven van een openbare presentatie en het uitvoeren van mentale rekenopdrachten. De TSST werd twee keer afgenomen, een keer vóór en een keer na de schoonmaaktaak.
Na de test werden deelnemers willekeurig toegewezen aan het bekijken of daadwerkelijk gebruiken van een desinfecterend doekje. Deelnemers in de controlegroep werd gevraagd alleen naar het doekje te kijken. Om te bepalen of de schoonmaakmanipulatie invloed had op de cardiovasculaire reactie op stress, werd opnieuw de Trier Social Stress Test afgenomen.
De analyse van de verzamelde gegevens toonde aan dat “visuele simulatie van schoonmaken resterende angst als gevolg van een stressvolle fysieke situatie vermindert (Experimenten 1a en 1b)”. Verder werd vastgesteld dat “dit reinigingseffect empirisch te onderscheiden is van het effect van aanraking (Experiment 1c)”. Ten slotte toonde de studie aan dat “daadwerkelijk schoonmaakgedrag adaptieve cardiovasculaire reacties op een zeer stressvolle sociale context van prestaties en evaluatie versterkt, vooral bij mensen die gemotiveerd betrokken zijn (Experiment 2)”.
Samengevat verminderde niet alleen daadwerkelijk schoonmaken, maar ook een visuele simulatie ervan de effecten van zowel fysieke als psychologische stressoren. Belangrijk is dat deze stressverlagende effecten werden waargenomen, zelfs wanneer het schoonmaken niets te maken had met de specifieke stressoren.
Tijdens de vroege stadia van de pandemie werden we vaak herinnerd aan de voordelen van handen wassen en schoonmaken voor de volksgezondheid. Maar naast de fysieke en volksgezondheidsvoordelen heeft schoonmaken ook positieve psychologische, culturele en religieuze betekenissen die verband houden met zuiverheid.
Veel religieuze reinigings- en zuiveringsrituelen hebben tot doel het slechte verleden te scheiden van het goede toekomstige zelf. Deze scheiding vermindert negatieve zelfbeelden en vergroot positieve zelfbeelden, wat belangrijke bepalende factoren zijn voor mentale gezondheid en welzijn.
Positieve zelfbeelden, zoals jezelf zien als goed, stabiel, bekwaam, zelfverzekerd, heel en in controle, helpen ons beter te functioneren en veerkrachtig te zijn.
Kortom, schoonmaken kan fysieke, psychologische en symbolische bedreigingen voor het zelf verminderen. Als we worden geconfronteerd met stress, passen we verschillende emotieregulatie- en andere strategieën toe, zoals mindfulness, zelfbevestiging, winkelen of computerspelletjes spelen.
De gekozen copingstrategieën hangen meestal af van de aard van de stressor. We zoeken bijvoorbeeld vaak sociale steun om gevoelens van eenzaamheid te beheersen, of we gaan schoonmaken als we bezorgd zijn om een ziekte te krijgen.
Echter, nieuw onderzoek laat zien dat zelfverzorging en schoonmaakgedrag ook kunnen helpen, zelfs als de angst niet gerelateerd is aan vuil of bacteriën, zoals bijvoorbeeld bij het omgaan met de zenuwen na het kijken naar een video van een nerveus persoon die zich klaarmaakt om te bungeejumpen.
Het toevoegen van persoonlijke verzorging en schoonmaken aan je toolbox van copingmechanismen zou dus een goed idee kunnen zijn. Het kan je helpen stress te verminderen en beter om te gaan met verschillende uitdagende situaties die het leven met zich meebrengt.
