Scheurbuik. Het klinkt als een ziekte uit het VOC-tijdperk, iets wat je oploopt als je maanden op een schip zit zonder vers fruit. Maar toch komt deze aandoening – veroorzaakt door een ernstig tekort aan vitamine C – nog steeds voor. En niet zelden bij kinderen in Nederland of België. Vooral kinderen met autisme of een ontwikkelingsstoornis lopen risico, zeker als ze een heel eenzijdig dieet hebben.
Recent onderzoek uit de Verenigde Staten en Italië laat zien hoe deze “vergeten” ziekte tegenwoordig weer opduikt in ziekenhuizen, vooral op de spoedeisende hulp. En het begint meestal met iets onschuldigs: een kind dat niet meer wil lopen, klaagt over pijn in de benen of simpelweg stil op de bank blijft zitten. Niemand denkt dan meteen aan een vitamineprobleem. Toch is dat precies waar het soms om draait.
Wat doet vitamine C eigenlijk in je lichaam?
Vitamine C – oftewel ascorbinezuur – is een wateroplosbare vitamine die je lichaam niet zelf kan aanmaken. Je moet het dus uit voeding halen, vooral uit groenten en fruit. Maar wat doet het precies?
Het belangrijkste effect: vitamine C helpt je lichaam bij de aanmaak van collageen. Dat is het “lijm-eiwit” dat onder andere je huid, bloedvaten, kraakbeen, botten en tandvlees stevig houdt. Zonder voldoende vitamine C verslapt dat hele systeem. Dat merk je aan kleine bloedinkjes (zoals petechiën en blauwe plekken), tandvlees dat bloedt, slecht genezende wondjes, en op den duur ook pijn in spieren en botten.
Verder helpt vitamine C bij de opname van ijzer uit voeding, ondersteunt het je immuunsysteem en werkt het als antioxidant. Kortom: het is een soort smeermiddel voor je hele lichaam. Een tekort zorgt ervoor dat dat systeem langzaam vastloopt – soms letterlijk.
Scheurbuik en autisme: Hoe zit dat?
In de beide onderzoeken waarop dit artikel is gebaseerd werd een opvallend verband gelegd: veel kinderen met scheurbuik hadden een diagnose binnen het autismespectrum, of een andere ontwikkelingsstoornis. De reden? Selectief eten. Veel kinderen met autisme hebben een zeer beperkt dieet, vaak vanwege sensorische gevoeligheden (de geur, kleur, smaak of textuur van voedsel). Sommigen eten jarenlang alleen witte boterhammen, chips of pasta – en vermijden alles wat ook maar naar groente of fruit ruikt.
Hoewel zo’n dieet calorierijk kan zijn, ontbreken essentiële voedingsstoffen zoals vitamine C. En dat wordt vaak niet opgemerkt, want deze kinderen kunnen er op het oog gezond uitzien – soms zijn ze zelfs te zwaar.
In Nederland en België komt voedselselectiviteit bij kinderen met autisme ook veel voor. Toch wordt er zelden standaard gecontroleerd op vitaminetekorten. Daardoor kan het lang duren voordat iemand aan scheurbuik denkt.
Beenpijn, bloedarmoede of… toch iets anders?
De eerste klachten van scheurbuik zijn vaak vaag. Kinderen kunnen last krijgen van:
- pijn in de benen of knieën (vooral bij druk of beweging),
- kreupel lopen of helemaal niet meer willen lopen,
- blauwe plekken zonder duidelijke oorzaak,
- prikkelbaarheid, lusteloosheid of lichte koorts.
Sommige kinderen worden opgenomen met verdenking op een botinfectie, leukemie of gewrichtsontsteking. In het Amerikaanse onderzoek hadden sommige kinderen al meerdere spoedbezoeken achter de rug en ondergingen ze zware ingrepen zoals een botbiopsie, voordat iemand bedacht dat het scheurbuik kon zijn.
Typische aanwijzingen – zoals bloedend tandvlees, kleine bloeduitstortingen op de benen, of een heel beperkt dieet – werden vaak over het hoofd gezien. En dat is zonde, want de behandeling is simpel en effectief.
De rol van beeldvorming en bloedonderzoek
In beide onderzoeken speelden MRI-scans en röntgenfoto’s een belangrijke rol. Maar ook hier gold: artsen zagen de afwijkingen, maar herkenden ze vaak niet als teken van vitamine C-tekort.
Bij jonge kinderen met open groeischijven kunnen artsen bepaalde signalen zien op beeld:
- witte lijnen in het bot (Frankel-lijn),
- verdunning van het bot,
- groeilijnen (groei-arrestlijnen),
- signalen van kleine bloedingen in het bot of onder het botvlies.
Op MRI is soms vocht te zien rond spieren en botten, wat ten onrechte kan worden geïnterpreteerd als een ontsteking of infectie. Bloedonderzoek toont meestal een ernstig tekort aan vitamine C (minder dan 5 μmol/L, terwijl normaal >23 μmol/L is), vaak gecombineerd met een lichte bloedarmoede en verhoogde ontstekingswaarden.
Zeldzaam maar niet onschuldig: Complicaties bij late diagnose
De meeste kinderen herstellen snel zodra ze vitamine C krijgen. Maar bij uitgestelde behandeling kunnen ernstige complicaties optreden. In het Italiaanse onderzoek werd bij meerdere kinderen een vorm van pulmonale hypertensie vastgesteld – een gevaarlijke verhoogde bloeddruk in de longvaten. Eén kind had zelfs tekenen van hartfalen. Deze verschijnselen verdwenen volledig na behandeling met vitamine C, maar ze laten zien dat scheurbuik geen ‘onschuldig’ vitamientekort is.
Ook bloedarmoede kwam vaak voor, vooral bij kinderen die óók weinig ijzer binnenkregen. Omdat vitamine C nodig is voor ijzeropname, versterkt het ene tekort het andere. In extreme gevallen kan dit leiden tot bloedtransfusies.
Er zijn zelfs meldingen van kinderen die tijdens een narcose in een hartstilstand raakten omdat de diagnose te laat werd gesteld.
Waarom dit óók in Nederland en België voorkomt
“Maar dat gebeurt toch alleen in arme landen?” hoor je mensen denken. Toch blijkt dit een mythe. De onderzochte kinderen kwamen uit stedelijke ziekenhuizen, en hoewel sommigen uit sociaal kwetsbare gezinnen kwamen, gold dat lang niet voor allemaal. Sommige kinderen hadden zelfs overgewicht.
In België en Nederland zien we vergelijkbare patronen: kinderen met autisme of een andere neurodivergente achtergrond, die jarenlang een beperkt dieet volgen zonder dat dit structureel wordt opgevolgd. Artsen zijn geneigd om pas aan voeding te denken als alle andere diagnoses zijn uitgesloten. Daardoor duurt het vaak weken tot maanden voordat scheurbuik in beeld komt.
Praktische tips voor ouders en professionals
- Vraag gericht naar eetgewoonten. Bij kinderen met (neuro)ontwikkelingsstoornissen is een voedselanamnese essentieel. Wat eten ze écht?
- Let op vage klachten. Beenpijn, niet willen lopen, blauwe plekken en moeheid kunnen bij elkaar horen.
- Controleer op orale of huidafwijkingen. Bloedend tandvlees en kleine rode puntjes op de huid (petechiën) zijn typische signalen.
- Laat bij twijfel vitamine C bepalen. Dat is goedkoop en eenvoudig. En als de waarde extreem laag is, is de diagnose meestal duidelijk.
- Start behandeling bij sterke verdenking. Een snelle verbetering na starten met vitamine C bevestigt vaak de diagnose.
- Zorg voor opvolging. Vitamine C-suppletie moet worden gecombineerd met begeleiding van een diëtist en eventueel een gedragskundige.
DeFrancesco CJ, Kell D, Owens S, Grady M, Brown N. Scurvy as a Cause of Leg Pain and Limp in Pediatric and Adolescent Patients. J Pediatr Soc North Am. 2024;10:100150. Published 2024 Dec 21. doi:10.1016/j.jposna.2024.100150
Toscano F, Zirilli G, Randazzese SF, et al. Scurvy, all the faces you can see: our experience and review of the literature. Ital J Pediatr. 2025;51(1):159. Published 2025 May 28. doi:10.1186/s13052-025-02014-7
