Perfectionisme, vaak bewonderd als een teken van vastberadenheid en discipline, kan eigenlijk diep geworteld zijn in innerlijke schaamte, vooral als gevolg van jeugdtrauma. Dit fenomeen komt vaak voor bij mensen die zijn opgegroeid in omgevingen waar er weinig ruimte was voor emotionele behoeften en waar prestaties of voldoen aan een (al dan niet neurotypisch) ideaalbeeld de belangrijkste vorm van erkenning waren.
Het verhaal van Fleur, opgegroeid in Haarlem in een gezin van vier kinderen, illustreert dit fenomeen goed. Ze leerde al snel dat het tonen van emotionele behoeften haar ouders alleen maar leek te ergeren, terwijl het behalen van goede cijfers en prestaties op school haar de lof opleverde die ze zocht. Dit patroon zette zich voort in haar volwassen leven, waar ze bekend stond als een workaholic die haar werk als haar identiteit beschouwde en perfectie nastreefde als een manier om haar diepgewortelde gevoel van onvolmaaktheid te maskeren.
Maar hoe komt het dat perfectionisme zo vaak voortkomt uit innerlijke schaamte? Psychologen suggereren dat het een coping-mechanisme kan zijn, een manier om een gevoel van controle en veiligheid te creëren in een omgeving waarin die elementen ontbraken tijdens de jeugd. Door perfectie na te streven, hopen mensen kritiek, afwijzing en verdere trauma’s te vermijden. Begrijpelijk… Want wel zo veilig… Echter, deze voortdurende druk om perfect te zijn leidt vaak tot stress, angst en zelfkritiek, wat het gevoel van onwaardigheid alleen maar versterkt… Niet doen dus. Maar wat dan wél?
Gelukkig zijn er manieren om te ontsnappen aan de verstikkende cyclus van perfectionisme en zelfkritiek. Door vriendelijker te zijn voor onszelf en onze imperfecties te omarmen, (ze maken je mens!) kunnen we langzaam maar zeker een gezondere relatie met onszelf opbouwen. Het is daarin belangrijk om realistische doelen te stellen en te erkennen dat het normaal is om af en toe fouten te maken. Ze horen bij het leven, ze horen bij mens-zijn. Het gaat erom onszelf te behandelen met dezelfde vriendelijkheid en begrip die we aan anderen zouden bieden.
Therapie kan ook een waardevol hulpmiddel zijn voor mensen die worstelen met perfectionisme en de dieperliggende emoties van schaamte willen aanpakken. Door te werken aan het ontwikkelen van gezonde coping-strategieën en het loslaten van de drang naar perfectie, kunnen individuen langzaam maar zeker hun weg vinden naar zelfacceptatie en innerlijke rust.
Psychologen gebruiken verschillende therapieën om perfectionisme te behandelen, afhankelijk van de individuele behoeften en omstandigheden van de cliënt. Enkele van de meest gebruikte therapieën zijn:
- Cognitieve gedragstherapie (CGT): CGT richt zich op het identificeren en veranderen van negatieve denkpatronen en gedragingen die ten grondslag liggen aan perfectionisme. Cliënten leren om hun irrationele overtuigingen over perfectie uit te dagen en te vervangen door realistischere en gezondere gedachten.
- Acceptance and commitment therapy (ACT): ACT moedigt cliënten aan om zich te richten op hun waarden en doelen, in plaats van te streven naar perfectie. Het leert hen om moeilijke emoties te accepteren en zich niet te laten beperken door angst voor falen.
- Mindfulness-based stress reduction (MBSR): MBSR helpt cliënten om meer bewust te worden van hun gedachten, gevoelens en lichamelijke sensaties in het huidige moment. Door mindfulness-oefeningen te doen, kunnen mensen leren om met meer compassie naar zichzelf te kijken en minder streng te zijn voor zichzelf.
- Dialectische gedragstherapie (DGT): DGT richt zich op het ontwikkelen van vaardigheden voor emotieregulatie en distress-tolerantie. Het helpt cliënten om beter om te gaan met intense emoties en om constructievere manieren te vinden om met stress om te gaan.
- Interpersoonlijke therapie (IPT): IPT richt zich op het verbeteren van relaties en het verminderen van sociale angst die vaak gepaard gaat met perfectionisme. Door te werken aan communicatievaardigheden en het versterken van sociale steunsystemen, kunnen cliënten meer zelfvertrouwen ontwikkelen en zich minder geïsoleerd voelen.
Het is belangrijk om te erkennen dat perfectionisme vaak een masker is voor diepgewortelde gevoelens van onwaardigheid en schaamte. Door deze link te begrijpen en actief te werken aan zelfcompassie en acceptatie, kunnen we een leven leiden dat niet wordt geregeerd door onbereikbare normen, maar door authentieke verbindingen en voldoening.
Howard TLM, Williams MO, Woodward D, Fox JRE. The relationship between shame, perfectionism and Anorexia Nervosa: A grounded theory study. Psychol Psychother. 2023;96(1):40–55. doi:10.1111/papt.12425
Maté, G., & Maté, D. (2022). The Myth of Normal: Trauma, Illness, and Healing in a Toxic Culture. New York: Avery
Marici M, Clipa O, Runcan R, Pîrghie L. (2023) Is Rejection, Parental Abandonment or Neglect a Trigger for Higher Perceived Shame and Guilt in Adolescents?. Healthcare (Basel). 11(12):1724. Published 2023 Jun 12. doi:10.3390/healthcare11121724
