Waarom sommige mensen geluk vermijden

Wanneer je je rot voelt, zou je denken dat je juist op zoek gaat naar iets wat je opvrolijkt. Toch blijkt dat mensen met depressie of een negatief zelfbeeld juist actief positieve situaties vermijden.

Een nieuw onderzoek van psycholoog Mya Urena en haar collega’s van de University of Minnesota laat zien dat sommige mensen niet alleen minder gevoelig zijn voor positieve ervaringen, maar ze zelfs als een bedreiging zien. Dit fenomeen wordt verklaard door de Reward Devaluation Theory (RDT): het idee dat mensen met depressieve gevoelens positieve uitkomsten bewust afwijzen of zelfs als negatief interpreteren.

Waarom vermijden mensen positieve ervaringen?

Volgens de cognitieve theorie van depressie hebben mensen met deze aandoening een negatief beeld van zichzelf, de wereld en de toekomst. Ze verwachten teleurstelling en zoeken onbewust naar bevestiging van hun negatieve overtuigingen. Zelfs wanneer er iets goeds gebeurt, kunnen ze dit afzwakken of verdraaien.

Herkenbare situaties

  • Werk: Je krijgt een compliment van je baas over een goed uitgevoerde taak, maar in plaats van trots te zijn, denk je: “Hij zegt dit vast alleen maar om me niet te demotiveren.”
  • Vriendschappen: Een vriend nodigt je uit voor een leuke activiteit, maar in plaats van enthousiast te zijn, twijfel je: “Misschien doet hij dit alleen maar uit medelijden.”
  • Sociale media: Je ziet anderen gelukkig lijken op Instagram en denkt: “Mijn geluk is niet zo echt als dat van hen.”

Dit negatieve denkpatroon wordt versterkt door wat onderzoekers de “Fear of Happiness” noemen. Dit betekent dat sommige mensen niet alleen gewend zijn aan negatieve gedachten, maar ook echt bang zijn voor geluk. Ze wantrouwen positieve gebeurtenissen en vermijden ze daarom liever.

Een experiment met verborgen keuzes

Om deze theorie te testen, ontwikkelden de onderzoekers een experiment waarin deelnemers een fictieve situatie moesten aanvullen. Stel je voor dat je de volgende zin moet afmaken:

“Je loopt naar je werk. Je hebt nog vijf minuten voordat je aankomt. Je twijfelt of je een koffie gaat halen, wanneer…”

  • … je een biljet van 10 euro op de grond ziet liggen.
  • … je struikelt en valt op de stoep.
  • … je een koffiebar ziet.

Wat zou jij kiezen?

Uit het onderzoek bleek dat mensen met een hoger risico op depressie vaker de negatieve of neutrale optie kozen. Ze gingen actief het positieve scenario uit de weg, zelfs als het een simpele keuze was.

In een ander experiment kregen deelnemers een eenvoudige rekenopdracht:

“Gary had €30 bij zich en kocht een T-shirt voor €12, sokken voor €5 en een pet voor €8. Bij de kassa ontdekte hij dat…”

  • … hij nog €5 over had om een klein accessoire te kopen.
  • … hij niet genoeg geld had en iets moest terugleggen.
  • … het T-shirt eigenlijk €15 kostte.

De juiste antwoordkeuze was overduidelijk de eerste optie, maar mensen met een hoge Fear of Happiness kozen vaker voor de negatieve uitkomst. Dit laat zien dat het vermijden van positieve dingen zelfs invloed kan hebben op hoe mensen rationele problemen oplossen.

Culturele en neurodivergente invloeden

In Nederland en België heerst de mentaliteit van “doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.” Dit kan bijdragen aan de neiging om positieve emoties te temperen of zelfs wantrouwend te bekijken. Daarnaast spelen sociale media een grote rol: door de constante vergelijking met anderen kan geluk als iets onbereikbaars of nep aanvoelen.

Ook binnen neurodiversiteit zijn er verbanden te zien:

  • Autisme: Mensen met autisme ervaren vaak zintuiglijke overprikkeling. Zelfs een positieve gebeurtenis kan als intens en overweldigend aanvoelen, wat ervoor kan zorgen dat men het liever vermijdt.
  • ADHD: Mensen met ADHD hebben vaak negatieve zelfspraak ontwikkeld door jarenlange kritiek op impulsiviteit. Dit kan ertoe leiden dat ze positieve feedback niet serieus nemen.

Wat betekent dit voor therapie?

Deze bevindingen suggereren dat therapieën die gericht zijn op het herstructureren van negatieve gedachten misschien niet altijd werken voor mensen met depressie. Als iemand actief positieve informatie afwijst, kan het zomaar zijn dat ze een optimistische boodschap niet alleen negeren, maar ook als een bedreiging zien. Dit kan zelfs leiden tot weerstand tegen therapie of het vroegtijdig stoppen van de behandeling.

Alternatieve therapieën, zoals gedragsgerichte technieken waarbij mensen stapsgewijs wennen aan positieve ervaringen, zouden mogelijk beter werken. Het idee is om kleine successen te laten ervaren zonder dat iemand meteen overweldigd raakt door positieve emoties die als onveilig aanvoelen.

Hoe kun je het patroon doorbreken?

Je hoeft geen klinische depressie te hebben om soms in deze denkpatronen te vervallen. Denk eens terug aan een situatie waarin je een compliment kreeg of iets positiefs meemaakte. Hoe reageerde je? Kon je het accepteren, of zocht je direct naar een verborgen negatieve kant?

Praktische tips

  • Bewustwording: Schrijf op wanneer je een positieve ervaring direct afzwakt en probeer te analyseren waarom.
  • Kleine successen vieren: Sta bewust stil bij positieve momenten, hoe klein ook.
  • Therapeutische technieken: Bijvoorbeeld cognitive reframing of acceptance and commitment therapy (ACT), waarbij men leert om positieve en negatieve emoties zonder oordeel te ervaren.

Soms is het belangrijkste inzicht dat geluk niet iets is om bang voor te zijn.

Urena, M., Winer, E. S., & Mills, C. (2025). Avoiding positivity at a cost: Evidence of reward devaluation in the novel valence selection task. Journal of Experimental Psychology: General. Advance online publication. https://dx.doi.org/10.1037/xge0001702

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *