Als je impulsief bent, snel overprikkeld raakt en moeite hebt met relaties, wat heb je dan? ADHD? Borderline? Of beide? Voor wie zelf te maken heeft met dit soort problemen – of met mensen die ermee worstelen – is het soms lastig om uit te zoeken wat er nu echt aan de hand is. En dat is niet zo gek. ADHD en sommige persoonlijkheidsstoornissen, zoals borderline of antisociale persoonlijkheidsstoornis, hebben veel overlappende kenmerken.
In de praktijk betekent dit dat er vaak verwarring ontstaat. En dat is niet zonder risico. Want wie de verkeerde diagnose krijgt, krijgt ook niet de juiste behandeling. In dit artikel duiken we in de overeenkomsten én verschillen tussen ADHD en persoonlijkheidsstoornissen. We kijken naar de oorzaken, de impact op relaties en emoties, en wat je eraan kunt doen – of juist beter kunt laten.
Wat is het verschil eigenlijk?
ADHD is een ontwikkelingsstoornis. Dat wil zeggen: het ontstaat in de kindertijd en heeft alles te maken met hoe je hersenen zich ontwikkelen. Kenmerken zijn concentratieproblemen, impulsiviteit en vaak ook hyperactiviteit. Die kenmerken moeten vóór het twaalfde levensjaar zijn begonnen.
Een persoonlijkheidsstoornis is iets anders. Het gaat dan om diepgewortelde patronen van denken, voelen en doen die afwijken van wat in de samenleving als ‘normaal’ wordt gezien. Deze patronen ontstaan meestal in de puberteit of jongvolwassenheid, en zijn hardnekkig. Denk aan moeite met het aangaan van relaties, snel wisselende stemmingen, of het systematisch negeren van sociale regels.
In dit artikel richten we ons vooral op twee vormen:
- Borderline persoonlijkheidsstoornis, met heftige emoties, angst om verlaten te worden en impulsief (soms zelfbeschadigend) gedrag;
- Antisociale persoonlijkheidsstoornis, met roekeloosheid, gebrek aan schuldgevoel en weinig respect voor andermans grenzen.
Beide kunnen op ADHD lijken, en soms komen ze ook écht samen voor.
Impulsief gedrag: Zelfbeschadiging of gewoon ongeduld?
Impulsiviteit is misschien wel de grootste overlap tussen ADHD en sommige persoonlijkheidsstoornissen. Maar let op: het soort impulsiviteit is vaak anders.
Bij ADHD is de impulsiviteit meestal motorisch. Je zegt dingen zonder na te denken, je onderbreekt anderen, je koopt iets wat je eigenlijk niet nodig hebt. Niet uit kwaaie wil, maar omdat je brein je rem een beetje mist.
Bij borderline is impulsiviteit vaak een reactie op emoties. Denk aan plotselinge woede-uitbarstingen, zelfbeschadiging (zoals snijden), of impulsief seksueel gedrag. Vaak speelt er iets onder: angst om afgewezen te worden, frustratie over contact, of een gevoel van leegte. Daar zit dus een duidelijke emotionele lading onder.
En dan heb je nog de antisociale kant: mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis kunnen ook impulsief zijn, maar doen dat vaak doelgericht en zonder empathie. Ze manipuleren, overtreden regels, en voelen zich zelden schuldig. Dat is echt iets anders dan iemand met ADHD die niet stil kan zitten.
De rol van hechting en opvoeding
Een kind met ADHD is vaak druk, ongeconcentreerd en lastig in de omgang. Ouders kunnen daardoor sneller uitgeput raken, minder positief reageren of juist overcontrolerend worden. Dat maakt het risico op een onveilige hechting groter.
En laat hechting nou net van groot belang zijn voor je latere sociale en emotionele ontwikkeling. Kinderen die zich niet veilig voelen bij hun ouders, ontwikkelen minder goed het vermogen om hun eigen emoties te begrijpen en die van anderen te herkennen. In vaktermen heet dat mentaliseren.
Als die mentale veerkracht ontbreekt, loop je meer kans op problemen met gevoelens, relaties en gedrag. En dat kan op latere leeftijd leiden tot persoonlijkheidsstoornissen. ADHD op zichzelf veroorzaakt geen persoonlijkheidsstoornis, maar het maakt je wél kwetsbaarder als je opgroeit in een stressvolle omgeving. Voorbeelden van risicofactoren zijn:
- Inconsistent of straffend ouderschap
- Hechtingsproblemen of verwaarlozing
- Misbruik of traumatische ervaringen
- Chronische armoede of instabiele gezinssituaties
Het is dus geen optelsom van ADHD + slechte jeugd = persoonlijkheidsstoornis, maar een complex samenspel van factoren.
ADHD als risicofactor voor latere problemen
Kinderen met ADHD lopen een groter risico op sociale afwijzing. Ze verstoren de klas, reageren fel of ongepast, en hebben moeite met samenwerken. Dat leidt tot afkeuring, straf of isolatie. Als dat jarenlang doorgaat, krijgt het brein als het ware een herhaalde boodschap: “Jij bent lastig. Jij hoort er niet bij.”
Die ervaring kan bij sommigen leiden tot diepgewortelde negatieve overtuigingen over zichzelf en de wereld. In combinatie met andere kwetsbaarheden kan dat de weg vrijmaken voor latere persoonlijkheidsproblematiek. Je zou kunnen zeggen: ADHD gooit de deur open, maar de rest van je leven bepaalt of je er echt doorheen loopt.
Hypomentaliseren vs. hypermentaliseren: Hoe je denkt over denken maakt uit
Nog iets wat opvallend verschilt: hoe mensen met ADHD en borderline omgaan met de gedachten en gevoelens van anderen.
Mensen met ADHD hypomentaliseren: ze merken vaak te weinig op. Ze missen sociale signalen, interpreteren gezichtsuitdrukkingen verkeerd of vergeten hoe hun gedrag overkomt. Niet uit onwil, maar door afleiding of impulsiviteit.
Mensen met borderline hypermentaliseren: ze denken juist te veel na over wat anderen bedoelen. Ze vullen in, piekeren zich suf, en trekken conclusies die vaak gebaseerd zijn op angst of eerdere negatieve ervaringen. “Hij zegt dit, dus hij vindt me vast waardeloos.” Het probleem is dus niet dat ze niets aanvoelen, maar dat ze het te veel en te heftig doen.
Beide stijlen kunnen voor flinke relatieproblemen zorgen. En beide vragen dus om een andere aanpak.
Behandeling: Waarom alleen pillen vaak niet genoeg zijn
ADHD wordt meestal behandeld met medicatie, zoals methylfenidaat (Ritalin of Concerta). En dat werkt vaak goed – zolang er alleen sprake is van ADHD.
Maar wat als er óók sprake is van een persoonlijkheidsstoornis? Dan werkt medicatie vaak minder goed, of helpt het maar gedeeltelijk. De onderliggende patronen – zoals emotionele ontregeling, angst om verlaten te worden of manipulatief gedrag – verdwijnen niet met een pil.
Daar is psychotherapie voor nodig. En niet zomaar een beetje praten, maar gespecialiseerde, vaak langdurige therapie. Denk aan dialectische gedragstherapie (DGT) of mentalization-based treatment (MBT) voor borderline.
Wat het ingewikkeld maakt: veel mensen krijgen alleen een ADHD-diagnose (vaak via een vragenlijst), terwijl er ook een persoonlijkheidsstoornis meespeelt. Of omgekeerd. En dan schiet de behandeling tekort.
Een zorgelijke ontwikkeling, ook in Nederland en België, is dat ADHD soms te snel wordt gediagnosticeerd, terwijl persoonlijkheidsproblematiek over het hoofd wordt gezien. Of dat mensen met borderline zelf denken dat ze ‘gewoon ADHD’ hebben – wat minder stigmatiserend klinkt – en dan vooral medicatie willen.
Wat betekent dit voor Nederland en België?
Ook in de lage landen zijn er lange wachtlijsten in de GGZ, waardoor diagnoses vaak snel en op afstand gesteld worden. Een vragenlijst, een kort gesprek en hop: je hebt een etiket. Maar het onderscheid tussen ADHD en persoonlijkheidsproblematiek is niet iets wat je in een half uur maakt.
Bovendien zitten veel mensen jarenlang vast in een behandeling die nét niet werkt. Omdat niemand goed heeft gekeken naar de hele persoon. Wat heb je meegemaakt? Hoe ontwikkelden je klachten zich? Hoe reageer je op anderen? Wat helpt écht?
De DSM en ICD – de twee grote classificatiesystemen – proberen het eenvoudiger te maken, maar in de praktijk blijft het ingewikkeld. En dat vraagt om zorgvuldigheid, tijd en deskundigheid. Niet om quick fixes.
Samengevat
- ADHD en persoonlijkheidsstoornissen lijken soms op elkaar, maar zijn fundamenteel verschillend.
- Impulsiviteit is een sleutelkenmerk, maar de oorzaak en lading verschillen sterk.
- ADHD kan een risicofactor zijn voor latere problemen, vooral bij stressvolle jeugdervaringen.
- Vragenlijsten zijn niet genoeg voor een goede diagnose: een uitgebreid klinisch onderzoek is nodig.
- Behandeling werkt pas echt goed als beide problemen herkend en gericht aangepakt worden.
Simonsen E, Vilmar JW, Kongerslev M. ADHD og personlighedsforstyrrelser. Ugeskr Laeger. 2025;187(20):V02250082. Published 2025 May 12. doi:10.61409/V02250082
