Stel je voor: je hebt al maanden, misschien zelfs jaren, last van pijn. Of je kampt met eetproblemen die je leven beheersen. Maar telkens weer zeggen artsen: “Er is niets te vinden.” Je wordt van het kastje naar de muur gestuurd. Onderzoeken, scans, bloedtesten – allemaal ‘normaal’. Toch voel jij het. Echt. Het zit niet tussen je oren, maar het zit óók niet in je lever, ruggenwervel of darmen. Dus waar dan wel?
Een nieuwe manier om naar dit soort klachten te kijken, komt van de zogenoemde ARCH-triade: een model dat drie psychologische krachten combineert die invloed hebben op hoe we pijn, ziekte en erkenning ervaren. Het model is bedacht voor forensische psychiatrie, maar blijkt ook verrassend toepasbaar bij mensen met chronische pijn, eetstoornissen of een conflict met de medische wereld.
De drie onderdelen van de ARCH-triade? Extreme overtuigingen, archetypes en thymos – dat laatste is een oud Grieks woord voor eergevoel, dat we in dit artikel vrij vertalen als ‘de diepe behoefte om gezien en erkend te worden’. Klinkt misschien zweverig, maar wacht maar tot je leest wat het in de praktijk betekent. Want dit model maakt op een verrassend heldere manier duidelijk waarom sommige mensen zo vast kunnen raken in klachten, terwijl anderen eruit lijken te komen.
‘Het ligt aan mijn lichaam, artsen snappen het gewoon niet’
Iedereen gelooft dingen over zichzelf en de wereld. Maar sommige overtuigingen kunnen zó sterk zijn dat ze bijna niet te veranderen zijn, zelfs als er bewijs is dat ze niet kloppen. In de psychologie noemen we dat extreem overgewaardeerde overtuigingen, afgekort EOB’s.
Dit artikel wil géén oordeel vellen over mensen met chronische pijn, eetstoornissen of andere langdurige klachten. We erkennen dat pijn en lijden écht zijn – ook als de oorzaak niet duidelijk is. Het ARCH-model biedt dan ook geen simpele oplossing, maar een nieuwe manier van kijken. En soms is dat het begin van verandering en als dát voor jou werkt dan is deze blogpost voor jou geschreven.
Bijvoorbeeld: je hebt al jarenlang buikpijn en gelooft heilig dat je een ernstige aandoening hebt, ondanks tientallen normale uitslagen. Of je bent ervan overtuigd dat je alleen gelukkig of waardevol bent als je extreem dun bent. Deze overtuigingen zijn niet ‘gek’ of psychotisch, want anderen geloven ze vaak ook – denk aan wat je leest op bepaalde internetfora of hoort binnen familiekring. Maar ze zijn wel gevaarlijk, omdat ze alles gaan bepalen: wat je eet, hoe je je voelt, en of je hulp durft te zoeken.
Een typisch voorbeeld: iemand met een eetstoornis die zegt “Koolhydraten zijn vergif” of “Ik mag pas eten als ik genoeg bewogen heb.” Of iemand met chronische pijn die zegt: “Artsen liegen tegen me, ze willen gewoon niets vinden.” Die overtuigingen voelen zó waar, dat ze je gevangen kunnen houden – hoe goed de bedoelingen van anderen ook zijn.
Het slachtoffer, de martelaar en de rebel
Naast overtuigingen spelen ook diepgewortelde identiteiten een rol: archetypes. Dat zijn oeroude rollen waar mensen zich (vaak onbewust) mee identificeren. In de ARCH-triade worden drie van die rollen benoemd die vaak terugkomen bij mensen met langdurige klachten:
- Het slachtoffer: voelt zich misbruikt of genegeerd door artsen, instanties of het leven zelf. “Niemand luistert”, “Ik word niet serieus genomen”. Deze rol ontstaat vaak na herhaalde ervaringen van afwijzing of onbegrip, bijvoorbeeld in de jeugd of door negatieve ervaringen in de zorg.
- De martelaar: lijdt in stilte, haalt trots uit het doorzetten ondanks de pijn. Denk aan mensen met eetproblemen die zichzelf zien als ‘sterk’ omdat ze alles onder controle houden. Ze voelen zich moreel verheven doordat ze zichzelf zo kunnen ‘beheersen’.
- De rebel (of outlaw): verwerpt de reguliere zorg, gelooft in alternatieve verklaringen of complottheorieën. “Artsen zijn in dienst van de farmaceutische industrie”, “Mijn pijn wordt expres genegeerd omdat ik geen rijke patiënt ben”. Deze mensen voelen zich vaak sterk verbonden met alternatieve gemeenschappen op internet of in het echte leven.
Zodra zo’n archetype ‘aangaat’, komt er een vast gedragspatroon bij kijken. Dat noemen we een FAAP – een vastgeroest ritueel gedrag. Zoals elke dag meerdere keren wegen. Of blijven aandringen op medische onderzoeken die al meerdere keren zijn gedaan. Of een eindeloze rechtszaak voeren tegen een arts die ooit iets verkeerds zei.
Het diepe verlangen om gezien en erkend te worden
En dan is er nog dat onderliggende gevoel dat vaak overal onder zit: het diepe, menselijke verlangen om erkend te worden. Om gezien te worden als volwaardig, als iemand wiens lijden écht is. In het oude Griekenland noemden ze dat thymos – een combinatie van eergevoel, trots en het recht willen zetten van onrecht.
Bij mensen met chronische klachten zit dat thymos vaak op een pijnlijke plek. Ze voelen zich jarenlang niet gehoord. Niet serieus genomen. En op een gegeven moment wordt de strijd tegen de ziekte ook een strijd om erkenning. Niet alleen lichamelijk, maar ook moreel: “Zie je wel dat ik gelijk had?”
Soms komt dat tot uiting in rechtszaken of officiële klachten. Dan is het niet alleen meer de pijn waar het om gaat, maar het gevoel van moreel onrecht. En daar zit precies de kracht – maar ook het gevaar – van thymos: het is een krachtige drijfveer, maar als het nergens heen kan, kan het je leven beheersen.
Waarom we blijven herhalen wat niet helpt
Misschien denk je: maar als iets niet werkt, waarom blijven mensen het dan toch doen? Waarom blijven ze medische hulp zoeken die niets oplevert, of diëten volgen tot ze er ziek van worden?
Hier komt een verrassende vergelijking uit de dierpsychologie om de hoek kijken. De beroemde etholoog Konrad Lorenz ontdekte dat sommige dieren reageren op heel specifieke signalen in hun omgeving – zogenaamde “innate releasing mechanisms”. Een vis die boos wordt van het rode buikje van een rivaal, of een kuiken dat alles volgt wat beweegt omdat het denkt dat het zijn moeder is.
Bij mensen werkt dat niet zo letterlijk, maar wél symbolisch. Een snauw van een arts kan aanvoelen als ‘afwijzing door vader’. Een slanke influencer op Instagram kan het oude gevoel van ‘ik ben niet goed genoeg’ activeren. En dan gebeurt het: oude patronen worden wakker. Niet bewust, maar automatisch. Alsof er een knop wordt ingedrukt. En voor je het weet zit je weer in dezelfde cirkel: pijn, controle, strijd, isolement.
Drie ingangen voor verandering
Oké, en nu het belangrijke deel: wat helpt dan wél?
- Overtuigingen verzachten: EOB’s zijn hardnekkig. Ze recht aanvallen werkt vaak averechts. Maar met motiverende gespreksvoering, psycho-educatie en voorzichtig cognitief herstructureren kun je soms wel wat ruimte maken. Bijvoorbeeld door te vragen: “Wat zou er gebeuren als het tóch anders zit dan je nu denkt?” In plaats van: “Je zit fout.”
- Archetypes herkennen en herschrijven: Narratieve therapie – of therapie die werkt met verhalen en symboliek – kan helpen om nieuwe rollen aan te nemen. Iemand die zichzelf ziet als slachtoffer, kan misschien ook een voorvechter zijn. Of een helper. Je hoeft je oude verhaal niet te wissen, maar je kunt er wel een nieuw hoofdstuk aan toevoegen.
- Thymos voeden met iets constructiefs: De behoefte aan erkenning verdwijnt niet. Maar je kunt die energie ook anders inzetten. Voor anderen zorgen. Creatief zijn. Activisme. Of simpelweg: jezelf leren waarderen, ook zonder dat iemand je ‘gelijk’ geeft. Therapie in groep of vrijwilligerswerk kan hierin een verschil maken, omdat het je terugbrengt in contact met anderen.
En ja – het is nog experimenteel, maar psychedelica-ondersteunde therapie lijkt in sommige gevallen te helpen om vastgeroeste scripts te doorbreken. Niet voor iedereen, en zeker niet zonder begeleiding, maar het is iets om in de gaten te houden.
Als je jezelf herkent in dit verhaal – of iemand kent die hier middenin zit – weet dan: je bent niet alleen, en je bent niet ‘raar’. Het ARCH-model biedt geen simpele oplossing, maar wel een nieuwe manier van kijken. En soms is dat het begin van verandering.
